Me, DaVinci, and his Code (part 2: Οι θεωρίες συνομωσίας και οι εχθροί τους!)

Το τελευταίο χρόνο νιώθω ανίκανος να εξηγήσω ένα σωρό πράγματα στον κόσμο. Είναι απλώς παράλογα! Η οριστική διάψευση του μύθου του Ορθολογικού Ανθρώπου. Μα τι έχουν πάθει όλοι;

Πραγματικά μου φαίνεται απόλυτα παράλογος όλος αυτός ο χαμός με τον Κώδικα Ντα Βίντσι. Δεν είναι ούτε το πρώτο και σίγουρα ούτε το τελευταίο που αναφέρεται σε τέτοια θέματα. Ποιες συγκυρίες το έκαναν να γίνει το απόλυτο best seller; Και πόσο δύσκολο είναι να ξεφύγεις από όλο αυτό το πανηγύρι; Απλά να μην ασχοληθείς καθόλου, όπως κάνεις και με τόσα άλλα πράγματα, ή αν ασχοληθείς να το κάνεις το ίδιο ουδέτερα με άλλα βιβλία.

Όπως εξίσου παράλογες είναι και οι οργισμένες αντιδράσεις για το βιβλίο αυτό. Όχι μόνο παραθρησκευτικές οργανώσεις αλλά και η επίσημη εκκλησία αποφάσισε να ασχοληθεί με ένα μυθιστόρημα (κάνοντάς του την καλύτερη διαφήμιση!). Δε νομίζω πως η ηλιθιότητα μπορεί να εξηγήσει όλα τούτα. Για μένα η πιο πιθανή εξήγηση για αυτές τις αντιδράσεις είναι η ανάγκη που έχει κάθε κλειστή ομάδα (θρησκεία, κοινωνία, κόμμα, οργάνωση) για αυστηρή προσήλωση και ενότητα. Αυτό επιτυγχάνεται με το να κατασκευάζουν εξωτερικούς εχθρούς. Όλοι θέλουν να τους βλάψουν, αλλά τα μέλη δεν πρέπει αν είναι ανοιχτά σε νέες ιδέες γιατί όλοι οι άλλοι είναι υστερόβουλοι κερατάδες, ανίψια του διαβόλου. Ok, ότι πείτε!

Αυτές οι θεωρίες συνωμοσίας είναι πράγματι γοητευτικές. «Είναι απίθανο το πόσο έχουμε ανάγκη το μύθο, την άλλη εξήγηση. Μας κάνει να νιώθουμε πιο έξυπνοι, διότι εμείς γνωρίζουμε την πραγματική αλήθεια και όχι αυτά που πιστεύουν οι πολλοί…» γράφει ο Νίκος Δήμου στο τελευταίο Discovery. Σωστό! Όπως επίσης ισχύει πως όλες αυτές οι θεωρίες παρουσιάζουν ένα κρυφό αλλά απλοποιημένο μοντέλο του κόσμου. Ο Alan Moore (βλέπε V for Vendetta, Watchmen, From Hell) στο ντοκιμαντέρ The Mindscape of Alan Moore (εξαιρετικό, αλλά δεν κυκλοφορεί ακόμα σε dvd, δυστυχώς) λέει πως οι συνομωσίες υπάρχουν και είναι αληθινές. Όλες μαζί. Κι ακόμα περισσότερες. Ο κόσμος είναι τόσο πολύπλοκος που είναι αστείο να πιστεύουμε πως κάποιος μπορεί να τον ελέγξει ολόκληρο, είτε αυτό είναι το Εβραϊκό Λόμπυ, οι Μπίλντερμπεργκς ή η Opus Dei.

Αυτό που κάνει τόσο πείστηκες τις θεωρίες συνομωσίας είναι το ότι είναι πολύ δύσκολο να τις αμφισβητήσεις. Σα να πρέπει να αποδείξεις πως δεν είσαι ελέφαντας. Μια καλή θεωρία συνομωσίας (όπως αυτή στον Κώδικα Ντα Βίντσι) οφείλει να περιέχει αληθινά γεγονότα και γενικά παραδεκτές γενικεύσεις, οφείλει να μιλά απόλυτα και χωρίς πολλές αναλύσεις για «επιστημονικές» γνώσεις (πχ. Όλοι οι ιστορικοί θα σε διαβεβαιώσουν… ή οι ειδικοί ξέρουν καλά ότι…) και κυρίως πρέπει να περιέχει όσο το δυνατόν περισσότερες πληροφορίες και επιχειρήματα (καλά – κακά είναι αδιάφορο, η ποσότητα μετράει) ώστε στο τέλος αυτός που θα τη διαβάζει να μην είναι σε θέση να τα κρίνει και να τα αμφισβητήσει όλα αυτά (ακόμα και αν μπορεί για κάποια – κλασικό ρητορικό κόλπο, ευρέως χρησιμοποιημένο στη πολιτική).

Το απελπιστικό είναι πως την ίδια μέθοδο χρησιμοποιούν και αυτοί που θέλουν να καταρρίψουν αυτές τις θεωρίες. Είδα το περιβόητο Breaking the DaVinci Code (που είχε δώρο το Discovery που λέγαμε). Τόσος φθόνος και τόση ειρωνεία από το τσούρμο των «σοβαρών επιστημόνων» του ντοκιμαντέρ πως μπορεί άραγε να εξηγηθεί; Χρησιμοποιούσαν συνεχώς ειρωνικές ερωτήσεις για το βιβλίο και τον συγγραφέα, επαναλάμβαναν τις ίδιες φράσεις για να τις εντυπώσουμε και μιλούσαν συνεχώς και αόριστα για τις απόψεις των «ειδικών». Ψάχνουν για μαλάκες; Τι σιχαμένο και παρασιτικό που είναι να βγάζεις ένα σκασμό λεφτά (σκεφτείτε πόσα βιβλία Αντι-Κώδικα κυκλοφόρησαν) εκτοξεύοντας απλώς τη χολή σου ενάντια στη δουλειά και την (εξωφρενική) επιτυχία κάποιου άλλου. Με εξόργισαν περισσότερο κι από το ίδιο βιβλίο. Φανταστείτε πως το ντοκιμαντέρ έκλεινε παροτρύνοντάς μας να διαβάσουμε τη Βίβλο για να μάθουμε την Αλήθεια (Θεέ μου, τι ακούω!).

Διότι όπως όλοι ξέρετε, οι ιστορικοί έχουν αποφανθεί πως ο Χριστός πράγματι υπήρξε (για να μην πω πως όλοι συμφωνούν και για τη Θεϊκή του φύση), πως τα γνωστικά ευαγγέλια είναι ανόητες ασυναρτησίες κάποιων φαντασμένων, ενώ αντιθέτως τα τέσσερα ευαγγέλια της Καινής Διαθήκης είναι οι μόνες αδιαμφισβήτητες ιστορικές μαρτυρίες για το μεγαλύτερο γεγονός της ανθρώπινης ιστορίας, καθώς και ότι οι επίσκοποι της συνόδου της Νίκαιας (και όλων των υπόλοιπων) δεν ήθελαν να συντρίψουν τα διασπαστικά στοιχεία στο ποίμνιο που απειλούσαν την εξουσία τους αλλά κάτω από την επιφοίτηση του Αγίου Πνεύματος έκαναν πράξη τη Βούληση του Μεγαλοδύναμου. Καταλάβατε τώρα (ή να κάνω και κακά);

Στη φιλοσοφία υπάρχει ένα γνωσιολογικό πρόβλημα που ονομάζεται «πρόβλημα των εναλλακτικών υποθέσεων». Όταν θέλουμε να εξηγήσουμε ένα συμβάν, για παράδειγμα, κάνουμε μια υπόθεση και έπειτα ερευνούμε για το αν τα τεκμήρια επαληθεύουν ή όχι την υπόθεση αυτή. Το πρόβλημα είναι πως τα ίδια τεκμήρια μπορούν να επαληθεύουν περισσότερες υποθέσεις για το ίδιο συμβάν, κι έτσι πρέπει να επιλέξουμε. Αλλά πως; Το πρόβλημα είναι θεμελιώδες και έχει να κάνει με τον τρόπο που αποκτάμε γνώση του κόσμου, αφού ο ορθός λόγος ή λογική δεν είναι αρκετά για να διαλέξουμε μεταξύ των εναλλακτικών υποθέσεων. Σε μια πιο απλή μορφή του όμως, το πρόβλημα, είναι πιστεύω η πηγή των θεωριών συνομωσίας.

Για παράδειγμα, στο Μυστικό Δείπνο του Ντα Βίντσι, μπορούν να υπάρχουν πολλές ερμηνείες για τους λόγους που ο καλλιτέχνης τον απεικόνισε έτσι κι όχι κάπως αλλιώς και για τους υποτιθέμενους κρυμμένους συμβολισμούς. Όλες αυτές οι θεωρίες/υποθέσεις μπορούν να είναι το ίδιο συμβατές με τα τεκμήρια κι όμως μπορεί και καμία από αυτές να μην είναι σωστή (άντε να βρεις τώρα το παππού Leonardo να σου πει τι ήθελε να δείξει – αν ήθελε να δείξει τίποτα).

Προσωπικά πιστεύω πως το πιο διασκεδαστικό με τις θεωρίες συνομωσίας είναι η κατασκευή τους! Σα να φτιάχνεις ένα παζλ με απίθανους συνδυασμούς των κομματιών. Ο πιο απίθανος κερδίζει! Εμπρός λοιπόν, ΦΤΙΑΞΕ ΤΗ ΔΙΚΗ ΣΟΥ ΣΥΝΟΜΩΣΙΑ! Μπορείς κι εσύ!!! ;-p